کاملترین مجموعه فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری ایرانی قسمت 331

چادر دَران کردن-از رفتن زن مهمان جلوگیری کردن

 

افندی پیزی-به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو-پهلوان پنبه
حق و حساب دان-لوطی منش-پای بند به آداب و رسوم اجتماعی

پر و پاچه-پا-پاچه

زیر سر کسی بلند بودن-فریفته شدن به وعده های به تر-کسی که روزگار ناداری خود را فراموش کرده است

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن
آدم استخوان‌دار-کسی که اراده و پشتکار دارد

بازداشتی-زندانی موقت

بالش نرم زیر سر کسی گذاشتن-به کسی وعده های شیرین دادن

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

ذلیل مرده-ذلیل شده

از قرار-ظاهرن-آن‌طور که پیدا است

حاضر جواب-کسی که برای هر موردی پاسخ آماده دارد

دایی قزی-دختر دایی

دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

چهار عمل اصلی-جمع و تفریق و ضرب و تقسیم

آستین از چشم برداشتن(آشکارا گریستن)

آبِ سیاه(نیمه کوری)

اکبیری(زشت، بی‌ریخت)

حرص گرفتن-ناراحت شدن-لج کردن

زبان بندان کردن-دهان همه را با ایجاد وحشت بستن و سپس چاپیدن

 

دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی

 

اَنف کسی معیوب بودن-ابله بودن-خل بودن

دست به یقه شدن-دست به گریبان شدن
آه از نهاد کسی برآمدن-نهایت تاسف به کسی دست دادن

 

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام
 

استخوان ترکاندن-رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ

بد اخم-عبوس و ترشرو

 

 

بی سر و ته-بی معنی-بی هوده-بی نظم

چرک-کثیف

 

تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن

پا بَد-بد قدم

خرد و خاکشیر-ریز ریز و ذره ذره شده-از پا درآمده

جا-رختخواب-بستر

دست و بال-دور و بر-اطراف

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

از رو رفتن(خجالت کشیدن، از میدان به‌در رفتن)

تاتوله هوا کردن-به حیرت دچار کردن-به سکوت واداشتن

از دندۀ چپ پا شدن-سخت عبوس و کم‌حوصله بودن

 

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

اردنگ-تیپا-لگدی با نوک پا

از خود در آوردن-دروغ‌پردازی کردن

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

بَر و رو-قد و قامت-چهره

 

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

چرند گفتن-نگا. چرند بافتن
دراز کش-افتاده-خوابیده
بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن
خط کشیدن دور چیزی-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

پنبه شدن رشته-باطل و بی هوده شدن کار

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان

جاپایی برای خود باز کردن-خود را به جایی بند کردن

زیر و بالا گفتن-دشنام های زشت به کسی دادن
آش و لاش(به‌کلی متلاشی‌شده، له‌ولورده)

چیزی-فاصله ای-راهی-زمانی

برو برگرد-چون و چرا
دُنگ-سهم-حصه

جَستن چشم-پریدن پلک چشم
خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

پر کردن کسی-کسی را تحریک کردن

چُغُلی-سخن چینی-غیبت-شکایت

پدر مادر دار-نجیب-اصیل-آبرومند و خوب

 

 
تمام کردن-مردن

خاک به سری-همبستری زن با شوهر
روی دایره ریختن-روی داریه ریختن
چوب بندی-داربست

آب-عزت و رونق-طراوت و تازگی-روح-شراب خالص

جن بو داده-نوعی دشنام است
بد هوا-کسی که به خیال های بلند تر از حد و حق خود افتاده باشد

پسکرایه-بخشی از کرایه ی حمل که در مقصد دریافت می شود

تلکه کردن-پول یا چیزی را به زور-چاپلوسی و یا فریب از کسی گرفتن

جوشی شدن-عصبانی شدن

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

رج بستن-به ردیف کردن-دسته کردن

تک و تو-توان و قدرت-شتاب

تو پای کسی پیچیدن-مزاحم کسی شدن

تسبیح انداختن-یک یک دانه های تسبیح را از زیر انگشتان گذرانیدن

انگشت بر چشم نهادن(پذیرفتن، مسلم دانستن)

دادستانی-دادخواهی-کار دادستان
آینه‌ی زانو-برآمدگی زانو

دماغ کسی را سوزاندن-کسی را ناکام کردن-در حسرت گذاشتن

زال و زندگی-وسایل زندگی-اسباب معیشت

دلچرکی-ناخوشایندی-اکراه

 

تخت و تبار-خوب و رو به راه

 
آمپر کسی بالا رفتن-از کوره در رفتن

 

آسمان سوراخ شدن(رویداد بزرگ پیش آمدن)

پس نشستن-عقب نشینی کردن

جا نیاوردن-کسی را نشناختن

بر پا شدن-ایجاد شدن

خسارت دیدن-زیان دیدن

ابرو کج کردن-خشم گرفتن

زبیل-آشغال-زباله

زاله-کناره ی برآمده ی جوی-مرز کشتزار

چشم و گوش باز-کسی که همه چیز را می فهمد-آگاه و با تجربه

بار خود را بستن-از منبعی استفاده کردن و توانگر شدن

دست دادن-پیش آمدن

تنگ غروب-نزدیک غروب-آفتاب زردی

خاصه تراش-آرایشگر مخصوص بزرگان

زیر لفظی-هدیه ای که پس از بله گفتن به عروس می دهند

دهنه ی کسی را کشیدن-جلو حرف زدن کسی را گرفتن

چغل خوری-سخن چینی

زدن به آن راه-خود را به ناآگاهی زدن

خار چشم کسی بودن-مایه ی عذاب کسی بودن

ابرو تابیدن(گره بر ابرو افکندن)

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند
در هم بودن-پریشان بودن-پکر بودن-نگران بودن

جزاندن-آزار و اذیت کردن

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

خشکه مقدس-متدینی که جز اطاعت از ظاهر احکام دینی به چیزی تن نمی دهد

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

رد خور نداشتن-قطعی بودن-حتمی بودن-قابل رد نبودن

خیسیده-چیزی که آب در آن نفوذ کرده است

پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن

 

چار میخ کشیدن-سخت اذیت و آزار کردن

بی سر و پا-پست-فرومایه

پا به دو گذاشتن-به سرعت فرار کردن

چارچوب-قاب-چهار چوب که چیزی را در بر گیرند

خوش خیال-آن که به دل بد راه نمی دهد-بی خیال

زمین گذاشتن چیزی-چیزی را ترک کردن

پا خوردن فرش-نرم و لطبف شدن فرش بر اثر رفت و آمد بر آن

چَکه-شوخ و بذله گو

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

بر پا شدن-ایجاد شدن

 

 

دندان عاریه-دندان مصنوعی

پشکل-سرگین حیوانات اهلی

 

بند آوردن-متوقف کردن

چرخ کردن-دوختن با چرخ خیاطی-خرد کردن گوشت با چرخ گوشتی
 

 

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی
حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

بلا تکلیف-کاری که معلوم نیست چه باید بشود-کسی که نمی داند چه باید بکند

چار شانه-دارای شانه های پهن-کنایه از مرد خوش اندام

پَرپَر زدن-به سختی جان کندن-بی تابی بسیار کردن
حق التدریس-مزد آموزگار

 

 
اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب

ارواح شکمت-ارواح بابات

پیر شَوی-عمرت دراز باد

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

حرام شدن-بی فایده شدن-بی نتیجه شدن

آفتابه خرج لحیم(بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن)
از شوخی گذشته-حالا برسیم به مطالب جدی

 

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

 

انگار نه انگار-موضوع را نادیده بگیر!-گویی وجود نداشت

دهن کسی گرم بودن-خوش سخن و مجلس آرا بودن
ریختن توی دست و پا-فراوان یودن-همه جا پیدا شدن
بسلامت-همراه با تندرستی-تندرست-در پاسخ به خداحافظی گفته می شود
پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

پلک روی هم نگذاشتن-حتا لحظه ای نخوابیدن

پُرکوب-حرکت سریع و پر صدا

زهره ی کسی آب شدن-سخت ترسیدن

حسرت به دلی-آرزومندی شدید

چنار عباس علی-متلک بد

 

خرد و خاکشیر-ریز ریز و ذره ذره شده-از پا درآمده

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

 

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی

حاضر و غایب کردن-خواندن نام افراد برای تعیین حاضران و غایبان

پاگیر کسی شدن-ناخواسته رنجی به کسی رسیدن

تا کش به کشمش می خوره-هنوز چیزی نشده-سر کوچک ترین بهانه

خوردن حرف-نگا. حرف را خوردن

خار چشم کسی بودن-مایه ی عذاب کسی بودن

پاکار-امر بر-پادو-مباشر
آب شیراز-شراب

درد دل-غم و اندوه درونی

 
ته دل کسی قرص بودن-خاطرجمع بودن-نگرانی نداشتن
از سفیدی ماست تا سیاهی زغال-همه و همه چیز

خیلی آب خوردن-گران تمام شدن-هزینه ی سنگین داشتن

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

 

خوب-کافی-بسیار

آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)
دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

دم کار گرفتن-به کار واداشتن
خنزرپنزری-کسی که چیزهای خرده ریزه و کم بها می فروشد

 

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

دل ترکیدن-ترکیدن شکم بر اثر پر خواری

 

چرچری کردن-خوردن و عیش کردن
آجیل دادن-رشوه دادن-حق و حساب دادن

بی شوخی-جدا-بدون شوخی

دیزی پشت سر کسی بر زمین زدن-بی اعتنایی کردن به قهر کردن و رفتن کسی

خز گیر آوردن-نگا. خر گرفتن کسی

زدن زیر آواز-بی مقدمه به خواندن پرداختن

اسب چپ با همدیگر بستن(با هم کینه و دشمنی داشتن)
حدس زدن-پنداشتن-گمان کردن

حاشیه رفتن-سخنان دور از موضوع گفتن-منحرف شدن از مطلب

آستین از دهان برداشتن-خندیدن

پیزر-پوشال های نازکی که برای نشکستن ظروف شیشه ای میان آن ها می گذارند
د ِ-پس-آخر

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی

حق و حساب دان-لوطی منش-پای بند به آداب و رسوم اجتماعی

خوش شانس-خوش اقبال-خوش طالع

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

روزه ی گنجشک-روزه ی کله گنجشکی

از زبان افتادن(لال شدن)

ردیف کردن-جور کردن-آماده کردن

از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن
آمدن(آغاز به کاری کردن)

تند نویسی-سریع نویسی

با کرم الکاتبین بودن حساب کسی-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات بدهد

راحت کردن خیال کسی-به کسی اطمینان خاطر دادن

دزد بازار-پر هرج و مرج-جایی که در آن دزدی زیاد می شود-جای بی قانون

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

اله و بله کردن(لاف زدن، چنین و چنان گفتن)

از سکه افتادن(ار رونق افتادن، از دست دادن زیبایی)

زمین ماندن-معطل و معوق ماندن-باقی ماندن و انجام نگرفتن کاری

 

از جا پریدن(یکه خوردن، عصبی شدن)

زیر آرنجی-بالشی که هنگام دراز کشیدن زیر دست و آرنج می گذارند

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

آبکی(بی‌ارزش، از روی بی‌علاقگی)
اصلاح-تراشیدن ریش و آرایش موی سر نزد مردان
دم و دود-مجلس گرم مهمانی-دود تریاک و شیره و سیگار و چپق

زیپو-بی رنگ و رو-بی رمق-رقیق و بی مزه

 

جُم خوردن-تکان خوردن-برای انجام کاری آماده شدن

پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی

 

 

آب از لب و لوچه‌ی کسی سرازیر شدن(تمایل شدید داشتن، به طمع افتادن)
دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن
آب و تاب(تکلف، لفت و لعاب، تفصیل)
حیدری و نعمتی-گروه های دشمن هم

پیش خور-از پیش گرفتن حقوق مقرری

زیر مهمیز کشیدن-به کار سخت واداشتن و بهره برداری کردن

آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

افتادگی(پریشانی، احتیاج)

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

آتشِ بسته(طلا)

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

زیر و زبر گذاشتن-حرکت گذاشتن برای حروف-اِعراب

تنگ شدن خلق-عصبی شدن-بی حوصله شدن-خشمگین شدن

رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

 

پف زدن-ورم کردن-بالا آمدن

تِلِک و پِلِک-رخت و وسائل ناچیز خانه
 

زیر گوشی-بالش بسیار کوچک که هنگام خواب زیر گوش می نهند

زبان خود را گاز گرفتن-از گفتن سخن نا به جا پشیمان شدن-از سخن گفتن خودداری کردن
بُز آوردن-بد آوردن-بد شانسی آوردن

تخته پِهِن-پهن خشک شده که برای خوابیدن زیر حیوانات می گذارند

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

پیمانی-استخدام غیر رسمی

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

خود را از تک و تا نیانداختن-به روی خود نیاوردن-به اشتباه اعتراف نکردن

تیار-درست و آماده

 

از حساب پرت بودن(در اشتباه بودن)

 

ریخت و پاش-اسراف-گشاده دستی-افراط در مصرف

بی چشم و رو-ناسپاس-حق ناشناس-ناشکر

 

تا خرخره زیر قرض بودن-وام بسیار داشتن

از سر کسی زیاد بودن(بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن)
فرسوده و خراب شدن

پاپی چیزی بودن-چیزی را دنبال کردن-به چیزی محل گذاشتن

از قماش چیزی (کسی) بودن(از جنس چیزی بودن، از تیپ کسی بودن)

خرج راه-هزینه ی سفر

در بحر چیزی بودن-تمامن به چیزی اندیشیدن
چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

حمام گرفتن-منظور دوش گرفتن است

رد پا-جای پا-اثر

بی سیرت-بی آبرو

چراغ-پولی که معرکه گیران درخواست می کنند

پوست پیازی-نازک و بی دوام

تف انداختن-تف کردن-سخت اظهار نفرت کردن

حق آب و گل داشتن-دارای امتیاز و اعتبار بودن

زمین گذاشتن چیزی-چیزی را ترک کردن

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند
چشم روی هم گذاشتن-نادیده گرفتن-گذشت کردن
خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن
درینگ درینگ-صدای شکستن شیشه-صدای برخورد پیاپی چیزی به فلز یا شیشه

خبر داغ-خبر بسیار مهم

برج ریق-برج نامیمون و نامبارک

آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

آتشی(تندخو، زودخشم)

چُسک-دمپایی-کفش سبک و راحت

اسب چپ با همدیگر بستن(با هم کینه و دشمنی داشتن)
بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن

زیر گوشی-بالش بسیار کوچک که هنگام خواب زیر گوش می نهند

پر نفس-پر چانه-پر حرف-کسی که در دویدن نفسش دیر تنگ شود

از تو به‌خیر و از ما به‌سلامت-ما را از این پس با یکدیگر کاری نیست

رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن

خاله خامباجی-نگا. خاله خاک انداز

دستگیره-وسیله ی باز و بسته کردن در و پنجره-کهنه ای در آشپزخانه برای برداشتن دیگ از روی اجاق

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو
از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

آمدن(آغاز به کاری کردن)

جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

 
در زدن-کوبیدن در خانه

خرج دادن-مهمانی دادن در جشن های دینی یا ایام سوگواری
چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده
خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

جوان مرگ شدن-در جوانی مردن

پیچ-آن جا که را به سوی دیگری رود

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن
چند منه ؟-به شوخی به کسی که دیر می آید و زود می رود می گویند: آمدی بگی چند منه ؟

 

دماغ گنده-ثروتمند-سرشناس

پولکی-آن که پول را دوست دارد-آن که رشوه می گیرد-آن چه که با گرفتن پول انجام گیرد

جفت بودن-در جای خود قرار داشتن

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

دو پا-انسان

خر پشته-پشته ی بزرگ سقف شکم داری که روی ایوان و راه پله می سازند

دعوا راه انداختن-سبب جنگ و جدال شدن

پخته-با تجربه-دنیا دیده
پشت دستی زدن-برای تنبیه به پشت دست بچه زدن
خیط کردن-نگا. خیت کردن
خاکسترمال کردن-شستن ظرف با مالیدن خاکستر به آن
امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

پُرکوب-حرکت سریع و پر صدا

تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد

از دماغ کسی در آمدن-شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن

پشت رو-وارونه

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

زنده شدن-حق بازی دوباره پیدا کردن
راست شدن-رو به راه شدن

دماغ چاق بودن-سر حال بودن-تندرست بودن

تخت و تبار-خوب و رو به راه

آب شدن و به زمین فرو رفتن(دود شدن و به آسمان رفتن)

تجدید شدن-قبول نشدن در پایان سال تحصیلی و تکرار برخی از درس ها در شهریور ماه

زُهم-بوی تند و زننده ی گوشت گندیده یا تخم مرغ فاسد

تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن