جستجوی مقالات فارسی – تأثیر خطبه ی اوّل نهج البلاغه بر دیباچه های متون نظم و …

«مُتَوَحِّدٌ إِذْ لَا سَکَنَ یَسْتَأْنِسُ بِهِ وَ لَا یَسْتَوْحِشُ لِفَقْدِهِ».^۷ دمسازى نداشته است تا از آن جدا افتد و بترسد که تنهاست.
ما شبانه روز چندین بار در نمازهای یومیه اذعان می داریم که خداوند بی نیاز از مخلوقات است و نیازمند، ما هستیم. در خطبه ی اوّل می خوانیم: «معَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ لَا بِمُقَارَنَهٍ وَ غَیْرُ کُلِّ شَیْ‏ءٍ لَا بِمُزَایَلَهٍ». با هر چیز هست، و همنشین و یار آن نیست و چیزى نیست که از او تهى است.
_______________________
نهج البلاغه، خطبه ی اوّل.
همان.
نظامی، الیاس بن یوسف، خسرو و شیرین، ص۳٫
نهج البلاغه، خطبه ی اوّل.
نظامی، الیاس بن یوسف، خسرو و شیرین، ص۴٫
همان، ص۵٫
نهج البلاغه، خطبه ی اوّل.
۴-۱-۱۰ هفت پیکر
منظومه ای در خمسه نظامی با ۵۱۳۶ بیت که در قالب مثنوی، است. نظامی در این منظومه که به نام علاء الدین محمد کُرپ ارسلان تصنیف کرده است،به شرح سرگذشت بهرام گور از کودکی و جوانی تا وصول به سلطنت و زناشویی وی با دختران پادشاهان هفت اقلیم و افسانه گفتن دختران برای بهرام پرداخته و هفت افسانه زیبا در آن آورده است. سپس سخن از پریشانی کار مُلک بر اثر غفلت بهرام از امور به میان آورده ، به حمله پادشاه چین به ایران اشاره می کند و آن گاه داستان ظلم های راست روشن (یا راست رَیشَن= راست روش) است که نظامی آن را به اقتضای وزن شعر راست روشن آورده است. سرگذشت بهرام را تا آن جا می آورد که به دنبال گور به غاری می رود و دیگر باز نمی گردد.برای تفصیل و آگاهی بیشتر از مضمون افسانه ها به هفت گنبد و نیز مدخل های مربوط به افسانه ی مذکور نگاه شود.
این منظومه به مناسبت رواج و قبول عام بعد ها مورد تقلید شاعران دیگر از جمله هاتفی، جامی و میر محمد اسماعیل ابجدی قرار گرفت و امیر خسرو دهلوی نیز نظیره ای بر آن سرود. نخستین بار در ۱۸۷۲ میلادی در لَکهنو و پس از آن بارها در ایران و دیگر کشورها به طبع رسید. در ۱۹۳۴ میلادی چاپ انتقادی یان ریپکا منتشر شد. از جمله منقّح ترین چاپ ها، نسخه بهروز ثروتیان است.

«عَالِماً بِهَا قَبْلَ ابْتِدَائِهَا مُحِیطاً بِحُدُودِهَا وَ انْتِهَائِهَا عَارِفاً بِقَرَائِنِهَا وَ أَحْنَائِهَا»^۲ از آن پیش که بیافریند به آفریدگان دانا بود، و بر آغاز و انجامشان بینا، و با سرشت و چگونگى آنان آشنا.
این مطلب با زبانی فصیح در کلام مولا باز تکرار شده است: «سَبَقَ فِی الْعُلُوِّ فَلَا شَیْ‏ءَ أَعْلَى مِنْهُ وَ قَرُبَ فِی‏الدُّنُوِّ فَلَا شَیْ‏ءَ أَقْرَبُ مِنْهُ فَلَا اسْتِعْلَاؤُهُ بَاعَدَهُ عَنْ شَیْ‏ءٍ مِنْ خَلْقِهِ وَ لَا قُرْبُهُ سَاوَاهُمْ فِی الْمَکَانِ بِهِ».^۳
در برترى از همه پیش است و هیچ چیز برتر از او نیست، و در نزدیک بودن چنان است، که چیزى نزدیکتر از او نیست، پس نه برتر بودن او، وى را از آفریده‏اش دور داشته، و نه نزدیک بودنش- آفریده‏ها- را با او در یک رتبت بداشته.
______________________
نظامی، هفت پیکر، انتشارات زوار، چاپ اوّل، ۱۳۸۴، ص ۳٫
نهج البلاغه، خطبه ی اوّل.
همان، خطبه ی۴۹٫

«وَ سَمْکاً مَرْفُوعاً بِغَیْرِ عَمَدٍ یَدْعَمُهَا وَ لَا دِسَارٍ یَنْتَظِمُهَا ثُمَّ زَیَّنَهَا بِزِینَهِ الْکَوَاکِبِ وَ ضِیَاءِ الثَّوَاقِبِ وَ أَجْرَى فِیهَا سِرَاجاً مُسْتَطِیراً وَ قَمَراً مُنِیراً فِی فَلَکٍ دَائِرٍ».^۲ سقفى محفوظ، بلند و افراشته، بى‏هیچ ستون بالا رفته و بر پا و بى‏میخ و طناب استوار و برجا پس آسمان ها را به ستاره‏هاى رخشان و کوکب هاى تابان بیاراست و بفرمود تا خورشید فروزان و ماه تابان، در چرخ گردان.